یک داستان کوتاه از بورخس : ۲۵ اوت ۱۹۸۳
دوشنبه, ۲۵ مرداد ۱۳۹۵، ۰۹:۳۴ ب.ظ
به ساعت کوچک ایستگاه که نگاه کردم، یکى دو دقیقه از یازده شبگذشته بود. پیاده به طرف هتل راه افتادم. حس آسودگى و بى قیدى‌ایى کهجاهای آشنا به جان آدم مى ریزد، مثل دفعات قبل به جانم ریخت. در بزرگآهنى باز بود. عمارت توى تاریکى فرو رفته بود.
وارد سرسرا شدم که آینه‌هاى دودی‌اش تصویر گلدان‌ها را در خود
منعکس مى کرد. عجیب آنکه مهمانخانه‌چى مرا به جا نیاورد و دفتر ثبت نام
را مقابلم گذاشت. قلم را که با زنجیر نازکى به پیشخان بسته بودند برداشتم.
آن را در مرکب‌دان برنجى فرو کردم و روى دفتر ثبت نام خم شدم که
ناگهان یکى از آن عجایبى را که قرار بود آن شب با آن ها روبه رو شوم دیدم.
اسم من خورخه لوئیس، روى صفحه ثبت نام مسافران نوشته شده بود و
جوهر آن هم هنوز کاملا خشک نشده بود.
مهمانخانه‌چى گفت: «گمان مى‌کردم جنابعالى تازه به طبقه بالا
تشریف برده‌اید.» بعد هم با دقت بیشترى مرا نگاه کرد و گفت: «معذرت
مى خواهم قربان. آن یکى خیلى شبیه شما بود. شما البته جوانتر از ایشان
هستید.»
یرسیدم: «توى کدام اتاق است؟»
جواب داد: «از من اتاق شماره نوزده را خواست.»
ترس من هم از همین بود.
قلم را انداختم و به سرعت از پله‌ها بالا رفتم. اتاق شماره نوزده در
طبقه دوم بود و پنجره‌اش به حیاط درب و داغانی باز مى‌شد. ایوانى هم
داشت و به گمانم نیمکتى هم در ایوان بود. این اتاق بلندترین اتاق
مسافرخانه به حساب مى آمد. دستگیره را چرخاندم. در باز بود. چراغ را
خاموش نکرده بودند. آهسته وارد اتاق شدم و در نور تند، خودم را دیدم!
طاقباز روی تخت آهنى کوچک دراز کشیده بودم. پیرتر بودم و جا افتاده‌تر و
نحیف‌تر. چشم‌ها در چشمخانه گم شده بود. صدایش به گوشم رسید.
صداى واقعی من نبود. به صدایى شباهت داشت که غالبا در مصاحبه‌هاى
ضبط شده‌ام مى‌شنوم ، صدایى یکنواخت و ملال آور.
گفت: “چقدر عجیب است. ما دو نفریم و ما یک نفریم. ولى خوب،
وجود چنین چیزی در رؤیا، واقعا جای تعجب ندارد.”
پریشان و حیران گفتم. “پس تمام این ماجرا خواب است؟ “
مطمئنا آخرش خواب من است.
به شیشه خالى روى عسلى مرمرى اشاره کرد و گفت: “ولى تو هنوز
راه درازى داری تا به این شب برسى و کلى خواب و رؤیا وجود دارد که
حالا حالا منتظرت است. امروز براى تو چه روزى است؟ “
مردد پاسخ دادم: “دقیقا نمى‌دانم، اما دیروز شصت و یکمین سالگرد
تولدم بود.”
”وقتى تو به امشب برسى، هشتاد و چهارمین سالگرد تولدت دیروز
خواهد بود. امروز ۲۵ اوت ۱۹۸۳ است.”
با صدایى فرو خورده گفتم: “پس سال‌هاى زیادى باید صبر کنم.”
ناگهان گفت: “براى من دیگر چیزى نمانده. هر آن در انتظار مرگ
هستم. در چیزى حل مى‌شوم که نمى‌شناسمش و همچنان در رویاى یک
همزاد هستم. این فکر دستمالى شده را استیونسن و آینه‌ها به من القا
کرده‌اند. “
احساس کردم آوردن نام “استیونسن “، در واقع نوعى آخرین وداع
است و نه تلمیحى فخرآمیز. من او بودم و این را خودم خوب فهمیدم. حتی
حساس‌ترین لحظه‌های تأثرانگیز هم نمى‌تواند آدم را شکسپیر کند تا به خلق و ابداع عبارات به یاد ماندنى دست بزند.
براى آنکه موضوع صحبت را عوض کنم گفتم: “من مى‌دانم که سر تو
جه بلایى می‌آید. در همین محل ، توى یکى از اتاق هاى پایین، داستان این
خودکشى را به صورت چرکنویس شروع کردیم. “
به آرامى- انگار دنبال رد خاطراتی گنگ مى گشت- گفت: “بله ،
مى فهمم. ولی هیج ربطى ییدا نمى‌کنم. در آن متن چرکنویس، من بلیت یک سره‌اى خریدم به مقصد “اندروگ”. توى هتل “لاس دلیسیاس ” به اتاق شماره نوزده، آن ته ته، رفتم و دست به خودکشى زدم. “
گفتم: “به همین دلیل الان من اینجا هستم. “
”اینجا؟ ولى ما همیشه اینجا هستیم. اینجا من خواب تو را مى بینم.
توى آپارتمان “کایه ماییو”. اینجا توى اتاقى جان مى دهم که اتاق مادر بود. “
سعى کردم به یاد نیاورم و خودم را به آن راه بزنم. تکرار کردم: “اتاق
مادر. من خواب تو را در اتاق شماره نوزده مى بینم. طبقه بالا. “
”کى خواب کى را می‌بیند؟ من مى دانم که خواب تو را مى بینم. اما
نمی‌دانم تو هم خواب مرا مى‌بینى یا نه؟ هتل اندروگ، سال‌ها قبل ویران
شد. بیست سال، شاید هم سى سال پیش. کسى چه مى‌داند؟! “
در مقام دفاع برآمدم و گفتم: “من خواب مى‌بینم. “
”اما تو هنوز نمى‌دانى که مسأله مهم، کشف این مطلب است که آیا
فقط یک نفر خواب مى‌بیند یا هر دو؟! “
”من بورخس هستم که اسم تو را توى دفتر ثبت نام مسافرها دیدم و به
إین اتاق آمدم. “
”بورخس! منم که در “کایه ماییو” در حال احتضارم. “
لحظه‌اى سکوت افتاد. بعد، آن دیگرى کفت: “بیا خودمان را به معرض
امتحان بگذاریم. سخت‌ترین لحظه زندگى‌مان کى بوده است؟ “
به طرف او خم شدم و هر دو در یک زمان لب به سخن باز کردیم.
مى دانستم که هر دومان دروغ مى گوییم. لبخندى محو و بى‌رنگ چهره پیر
او را روشن کرد. حس کردم که لبخند او به نوعى بازتاب خنده خود من
است.
گفت: “ما به هم دروغ گفتیم. چون خودمان را یکى نمى دانستیم و دوتا
مى دانستیم. حقیقت این است که ما دو نفریم و در حقیقت، یک نفریم. “
صحبت‌هاى ما کم کم مرا مى‌آزرد. این را به او گفتم. بعد هم اضافه
کردم: “خوب ببینم، تو که در ۱۹۸۳ هستى، نمى خواهى چیزى از سال‌هایى
که در پیش رو دارم بروز بدهى؟ “
”بورخس بیچاره ى من! چه بگویم؟ همین بدبختى که به آن خو
کرده‌ای، ادامه خواهد یافت. در این خانه تنها زندگى خواهی کرد. کتاب‌هاى
بدون حروف و مدال سوئدنبرگ و جعبه چوبی با آرم صلیب فدرال.
نابینایى، تاریکى نیست. شکلى از تنهایى است. به ایسلند بر مى‌گردى. به
سرزمین یخ. “
”ایسلند! سرزمین یخ دریاها! “
”در رم از اشعار “کیتس ” مى‌خوانى که نامش، مثل نام همه، بر آب
نوشته شده. “
”من هیچ وقت به رم نرفته بودم. “
”چیزهاى دیگرى هم هست. تو بهترین شعرها را خواهى سرود. یک
مرثیه بلند بالا. “
”مرثیه برای”…
جرأت نکردم اسم او را ببرم.
”نه او بیشتر از تو عمر مى کند. “
در سکوت نشستیم و او ادامه داد: “تو کتابى مى نویسى که سال‌ها
رؤیای آن را در سر مى‌پروراندیم. حدود ۱۹۷۹ متوجه مى شوى که این به
اصطلاح آثارت هیج چیز نیست، جز توده‌اى طرح و قلم اندازی‌هاى متفرقه.
آن وقت دلت مى خواهد به وسوسه‌هاى بیهوده و خرافاتى تن در دهى که
بزرگ‌ترین کتاب خودت را بنویسى. همان خرافه‌اى که بر “فاوست ” گوته ،
”سالامبو” و “اولیس ” سایه افکنده. جالب آنکه من صفحه‌هاى زیادى را پر
کرده‌ام. “
”آخرش هم مى فهمى که نتوانسته‌اى از عهده بر بیایى. “
”خیلى بدتر. من فکر مى‌کردم به معناى واقعى کلمه یک شاهکار است.
نیت خیر من از یکى دو صفحه اول تجاوز نکرد. در صفحات دیگر هزار
توهاى درهم تنیده‌اى آمدند مثل، کارد، مردى که خود را رؤیا مى پندارد،
سایه‌اى که خود را واقعى مى‌داند، ببرهاى شب، منازعه‌اى که به خون
مى انجامد، “خوان مورانیا” که بینایى اش را از دست مى دهد و از هستى
ساقط مى شود، کشتى‌ایى که از ناخن مردگان درست شده، و زبان انگلیسى
کهن که روزگارى دراز راجع بوده است.
بدون طعنه و کنایه گفتم: “من هم آن موزه را مى شناسم. خیلى خوب. “
”خاطرات دروغین که هست، علم الاعداد، فن نثر نویسى، تناسب
ناقصى که منتقدین شادمانه کشف مى کنند. نقل قول‌هایى را هم که همواره
دو پهلو نیستند، باید به آن اضافه کرد. “
”این کتاب را منتشر هم کرده‌اى؟ “
”وسوسه شدم که آن را از بین ببرم، با آتش. سرانجام آن را در مادرید
با اسم دیگرى منتشر کردم. همه گفتند یکى از مقلدین عوام بورخس که
عیبش آن است که بورخس نیست، به تقلیدى سطحى از الگوى خود
پرداخته است. “
گفتم: “تعجبى ندارد. هر نویسنده‌اى آخرش مرید کم عقل خودش
مى شود. “
”آن کتاب یکى از راه‌هایى بود که امشب مرا به اینجا رساند. درباره
بقیه، تحقیر کهنسالى، اطمینان از گذراندن همه روزهاى ییش رو… “
گفتم: “من آن کتاب را نمى نویسم. “
گفت: “مى نویسى! خوب هم مى نویسى. حرف‌هاى من که حى و
حاضر است. تنها خاطره‌اى به جای خواهد گذاشت. “
لحن خشن و یکسونگرانه او که بى‌تردید همان لحنى بود که در
کلاس درس از آن استفاده می‌کردم، مرا مى‌آزرد. این واقعیت که ما هر دو
یکى بودیم و همدیگر را تداعى مى کردیم مرا آزار مى داد. از اینکه مى‌دیدم
از مزیت مصونیتى که رو به موت بودن به او مى‌بخشید، اینقدر بهره مى برد
عاصى مى شدم. از سر لج کفتم: “راستى، مطمئنى که به زودى مى میرى؟ “
گفت: “بله! آرامشى گوارا و راحت جانى حس مى‌کنم که ییش از این
نمى‌شناختم. نمى‌توانم براى تو توضیح بدهم. براى آنکه بفهمى باید تجربه کنی. چرا از حرف‌هایی که مى زنم اینقدر آزرده شده‌اى؟ “
”آخر ما خیلى به هم شباهت داریم. من از قیافه تو که کاریکاتور من
است، بیزارم. از صدای تو که تقلید ناشیانه صداى من است حالم به هم
مى خورد. از جمله‌پردازى‌هاى دلجویانه ات که مال من است بدم مى آید. “
دیگرى گفت: “من هم همین طور. به همین دلیل هم تصمیم گرفته‌ام
خودم را بکشم. “
پرنده‌اى در خیابان آواز خواند.
دیگرى گفت: “این، آخرین بود. “
با حرکتى مرا به سوى خود خواند و با دست‌هایش دست‌هاى مرا
گرفت. کمى پس کشیدم. می‌ترسیدم که ناگهان هر دو دست به یک دست
بدل شود. گفت: “خویشتنداران به ما آموخته‌اند که از ترک این دنیا سر باز
نزنیم. دروازه‌هاى زندان عاقبت گشوده شده است. من همیشه به زندگى با
این دید نگاه کرده‌ام. اما ترس و هراس و بزدلى‌ام پای مرا مى‌لرزاند. دوازده
روز ییش، در لاپلاتا، سخنرانى‌هایى ارایه کردم درباره ى ششمین کتاب
”انید”. وقتى یکى از ابیات هشت هجایى آن را تکرار مى کردم، ناگهان
دریافتم که کدام راه را باید پیش بگیرم. فکرهایم را کردم. از آن لحظه به
بعد آسیب‌پذیر شده‌ام. سرنوشت من به تو تعلق خواهد گرفت و این
مکاشفه ناگهانى را، در میانه ابیات لاتین “ویرژیل ” خواهى یافت و این
گفت وگوى پیشگویانه را که در دو مکان و دو زمان جدا از هم صورت
مى‌گیرد، فراموش خواهى کرد. وقتى دوباره خواب آن را ببینى، تو همانى
مى شوی که من الان هستم و من رؤیاى تو خواهم بود. “
”فراموش نمى‌کنم و فردا در اولین فرصت آن را روى کاغذ مى آورم. “
”نه، در عمق ضمیرت ته‌نشین خواهد شد ، وراى موج رؤیاها. وقتى
آن را مى‌نویسى باورت خواهد شد که داستانى خیالى مى نویسى. فردا
نخواهد بود. چند سال فرصت دارى و باید صبر کنى. “
از حرف زدن باز ماند. متوجه شدم که مرده است. به یک معنى، من
هم با او مردم. نگران و مضطرب روى بالش خم شدم، اما هیچ کس را
نیافتم.
از اتاق بیرون زدم. بیرون هیچ حیاطى نبود، از پلکان مرمرى هم اثرى
نیافتم. نه هتل آرامى دیدم، نه اوکالییتوسى، نه مجسمه و تاقى. نه فواره‌اى
بود و نه دروازه خانه ى ییلاقى در “اندروگ”. بیرون، رؤیاهایى دیگر بود
که انتظار مرا مى‌کشید.
منبع : کتاب زن وسطی ، ترجمه اسدالله امرایی
